نحوه تامین منابع مالی در ایران

تامین مالی طرح ها

استفاده از منابع مالی و خطوط اعتباری خارجی که در ایران به نام فاینانس متداول گردیده برای اجرای پروژه‌ها و خرید تجهیزات و کالاهای سرمایه ای طرح‌های تولیدی و همچنین خدمات فنی و مهندسی پروژه‌ها، وفق قراردادهای مالی منعقده با اعتبار دهندگان خارجی صورت میپذیرد. فرایند اجرای این روش براساس آخرین مصوبه هیات محترم وزیران و ضوابط برنامه پنجم توسعه اصلاح و به شرح زیر معین گردیده است:

1. فعالیتهای قابل قبول:

– اجرای پروژه های جدید زیربنایی/ تولیدی و طرحهای توسعه ای از طریق فروشندگان و پیمانکاران خارجی.
– خرید فن آوری، ماشین آلات و تجهیزات سرمایه ای و خدمات فنی مهندسی از خارج از کشور .

2. واجدین شرایط: کلیه موسسات، ‌شرکتها و اشخاص حقوقی دولتی، عمومی و غیر دولتی (خصوصی )که نیاز به خرید از خارج از کشور دارند.

3. وثایق مورد نیاز:

وثایق مورد نیاز، حسب تشخیص مراجع اعتباری بانک، عبارت از مورد یا مواردی از وثایق زیر خواهد بود:

الف. بخش خصوصی
– طرح مورد نظر
– اموال غیر منقول
– سفته/ برات
– برگ سپرده بانکی بلند مدت
– اوراق سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس
– اوراق بهادار
– سایر موارد حسب تشخیص مراجع اعتباری بانک

ب. بخش دولتی
برای بخش دولتی اسناد و مجموعه زیر مورد نیاز است:
– مصوبه شورای محترم اقتصاد
– مجوز ماده 62 قانون محاسبات عمومی

4. نرخ سود و هزینه های مترتب بر تسهیلات:

سود تسهیلات براساس نوع قرارداد بانک خارجی بر دو اصل نرخ شناور (LIBOR/EURIBOR) شش ماهه به اضافه حاشیه سود (که معمولاً 5/0 درصد می باشد) و یا نرخ ثابت (CIRR) و بر اساس قوانین OECD محاسبه می گردد که میزان نرخ های مزبور در شرایط زمانی مختلف متفاوت میباشند. در شرایط معمول نرخ شناور به طور متوسط برابر 30/3 درصد و نرخ ثابت برابر 06/4 درصد میباشد. هزینه‌های دیگر عبارتند از:
– هزینه مدیریت در حدود 125/0 درصد مبلغ تسهیلات، که یک بار و در هنگام شروع استفاده از تسهیلات اخذ میگردد.
– هزینه تعهد در حدود 125/0 درصد مبلغ اعتبار استفاده نشده، که به صورت سالیانه اخذ میگردد.
– حق بیمه صادراتی کشور فروشنده ماشین آلات که مبتنی بر رتبه ریسک هر کشور محاسبه و اخذ میگردد.

5. سقف پرداخت:

حداکثر 85 درصد مبلغ قرارداد تجاری/ پروفورما و هزینه بیمه صادراتی مربوطه (که براساس رتبه ریسک کشور استفاده کننده از تسهیلات محاسبه می گردد) مشمول تسهیلات فاینانس قرار می گیرد.

6. روش پرداخت:

به طور معمول ابزار پرداخت، اعتبار اسنادی بوده و نحوه پرداخت به شرح ذیل می‌باشد:
– نحوه تامین منابع مالی در ایران 15 درصد مبلغ اعتبار اسنادی به عنوان پیش پرداخت و میان پرداخت توسط مجری طرح پرداخت میگردد.
– 85 درصد مبلغ اعتبار اسنادی از محل تسهیلات فاینانس پرداخت میگردد.
با توجه به مفاد ماده 62 قانون محاسبات عمومی کشور گشایش اعتبار اسنادی فاینانس جهت وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های وابسته دولتی که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند موکول به ارائه تائیدیه معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور مبنی بر پیش بینی معادل ریالی اصل و فرع اقساط تسهیلات در بودجه سنواتی کشور به منظور بازپرداخت اقساط در سررسیدهای مقرر خواهد بود.

7. دوره استفاده از تسهیلات:

دوره استفاده از تسهیلات قراردادهای مالی براساس دوره حمل و اجرای پروژه مندرج در قراردادهای تجاری با توجه به خط مشی سازمان توسعه همکاریهای اقتصادی (OECD) تعیین می گردد.

8. دوره بازپرداخت:

– تعداد و توالی اقساط: بین 10 تا 17 قسط متوالی 6 ماهه می باشد. لذا دوره مذکور بین 5 تا 5/8 سال بر اساس قرارداد و نوع تجهیزات و خدمات مورد نظر تعیین خواهد شد.
– سررسید اولین قسط: 6 ماه پس از شروع دوره بازپرداخت می باشد که با توجه به مفاد قراردادهای تامین مالی تعیین می گردد.
مراحل اعطا و استفاده از تسهیلات تامین مالی( فاینانس)

بخش دولتی:

1- مراجعه متقاضی به مرکز تامین منابع مالی خارجی مستقر در سازمان سرمایه‌گذاری و کمکهای اقتصادی و فنی ایران و ارائه درخواست استفاده از تسهیلات فاینانس به انضمام اسناد و مدارک مربوطه از جمله تاییدیه وزیر یا بالاترین مقام اجرایی دستگاه ذیربط در خصوص دارا بودن توجیه اقتصادی و فنی و مالی طرح، فرمهای تکمیل شده اخذ مجوز شورای اقتصاد، معرفی ردیف سهمیه ارزی مورد نظر وزارتخانه و معرفی نام و شعبه بانک عامل مورد نظر (بانک دولتی ایرانی به منظور قبول عاملیت طرح).

2- انعکاس مراتب ظرف مدت حداکثر 3 روز از طریق مرکز تامین منابع مالی خارجی به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جهت انسداد سهمیه ارزی و به بانک عامل جهت بررسی و قبول عاملیت و به دبیرخانه شورای اقتصاد جهت اخذ مصوبه شورای مزبور.توجه: نمونه فرم های مربوط به درخواست از بانک های عامل برای قبول عاملیت، همراه با این راهنما، توسط مرکز تامین منابع مالی خارجی قابل ارائه میباشد.

3- اعلام مسدودی سهمیه ارزی توسط بانک مرکزی به مرکز تامین منابع مالی خارجی.

4- صدور مصوبه شورای اقتصاد و اعلام مراتب به دستگاه اجرایی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی‌ایران، متقاضی و مرکز تامین منابع مالی خارجی.

5- اعلام تائیدیه معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور مبنی بر تامین و پیش بینی اصل و فرع اقساط بازپرداخت تسهیلات در بودجه سنواتی(مجوز موضوع ماده 62 قانون محاسبات عمومی کشور).

6- پذیرش اولیه عاملیت و اخذ اسناد و مدارک مورد نیاز از متقاضی جهت انجام بررسیهای جامع کارشناسی به منظور صدور مصوبه نهایی اعتباری از سوی بانک عامل حداکثر ظرف مدت 45 روز. صدور مصوبه نهایی اعتباری منوط به ارائه تائیدیه فوق الذکر معاونت برنامه ریزی و یا ترتیبات دیگر مورد عمل بانکها برای طرح های خودگردان میباشد.

7- اخذ و بررسی قرارداد تجاری منعقده فی مابین متقاضی و فروشنده و یا پیمانکار خارجی (تایید شده از سوی نحوه تامین منابع مالی در ایران وزارتخانه ناظر) توسط بانک عامل از لحاظ انطباق با مقررات ارزی جاری و صدور تائیدیه مفاد قرارداد تجاری مبنی بر بلامانع بودن گشایش اعتبار اسنادی فاینانس و اعلام مراتب به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مرکز تامین منابع مالی خارجی حداکثر ظرف مدت 10 روز.

8- تعیین و معرفی اعتبار دهنده (Financer) از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و اعلام بلامانع بودن انعقاد قرارداد فرعی طرح (Individual Facility Agreement) به بانک عامل و اعلام مراتب به مرکز تامین منابع مالی خارجی ظرف مدت حداکثر 7 روز.

9- انجام مراحل ثبت سفارش در دفتر ثبت سفارش و نظارت بر مبادلات بازرگانی وزارت بازرگانی توسط مجری طرح.

10- انعقاد قرارداد مالی، گشایش اعتبار اسنادی، ارسال نسخه مصدق قرارداد مالی منعقده و اعتبار اسنادی مفتوحه به انضمام گواهی های اخذ وثایق کافی توسط بانک عامل به مرکز تامین منابع مالی خارجی جهت تهیه ضمانتنامه و اعلام مراتب به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جهت صدور جدول پیش بینی بازپرداخت و گواهی های ثبت آماری.

11- صدور ضمانتنامه توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی و ارسال نسخه اصل ضمانتنامه جهت اعتبار دهنده خارجی ظرف مدت حداکثر 7 روز

12- حمل کالا، ارائه و معامله اسناد استفاده از تسهیلات و پرداخت وجوه میان پرداخت

13- پرداخت هزینه و سود دوران ساخت مطابق قرارداد مالی

14- راه اندازی طرح

15- بازپرداخت اقساط و سودهای مترتب

توجه: بسیاری از مراحل فوق، بطور موازی و همزمان در نهادهای مختلف قابل پیگیری و اقدام میباشند.

بخش غیر دولتی:

1 – مراجعه متقاضی به مرکز تامین منابع مالی خارجی مستقر در سازمان سرمایه گذاری و کمکهای اقتصادی و فنی ایران و ارائه درخواست استفاده از تسهیلات فاینانس به انضمام سایر اسناد و مدارک مربوطه شامل: گزارش توجیه فنی، اقتصادی و مالی طرح، معرفی بانک عامل دولتی و قرارداد تجاری یا پروفرمای دریافتی از فروشنده ماشین آلات و خدمات خارجی. پس از دریافت مدارک، ارسال مراتب ظرف مدت 3 روز از طریق مرکز مزبور به بانک عامل به منظور پذیرش عاملیت طرح و نیز به دستگاه اجرایی (وزارتخانه ذیربط )جهت اخذ موافقت درخصوص پذیرش طرح و اعلام سهمیه ارزی مورد نظر به بانک مرکزی بطور موازی انجام میشود.

2- انجام بررسیهای کارشناسی توسط دستگاه اجرایی و اعلام نظر به بانک عامل ظرف مدت 7 روز جهت بررسی توجیه اقتصادی، فنی و مالی طرح و نیز اعلام مراتب به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جهت انسداد سهمیه ارزی مربوطه.

3- اعلام مسدودی سهمیه ارزی توسط بانک مرکزی به مرکز تامین منابع مالی خارجی.

4- تعیین اعتبار دهنده (Financer) از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و اعلام بلامانع بودن انعقاد قرارداد فرعی طرح (Individual Facility Agreement) به بانک عامل و اعلام مراتب به مرکز تامین منابع مالی خارجی حداکثر ظرف مدت 7 روز.

5- انجام مراحل ثبت سفارش در دفتر ثبت سفارش و نظارت بر مبادلات بازرگانی وزارت بازرگانی توسط مجری طرح.

6- انعقاد قرارداد مالی، گشایش اعتبار اسنادی، ارسال نسخه مصدق قرارداد مالی منعقده و اعتبار اسنادی مفتوحه به انضمام گواهی های اخذ وثایق کافی توسط بانک عامل به مرکز تامین منابع مالی خارجی جهت تهیه ضمانتنامه و اعلام مراتب به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جهت صدور جدول پیش بینی بازپرداخت و گواهی های ثبت آماری.

7- صدور ضمانتنامه توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی و ارسال نسخه اصل ضمانتنامه جهت اعتبار دهنده خارجی حداکثر ظرف مدت 7 روز.

8- حمل کالا، ارائه و معامله اسناد، استفاده از تسهیلات و پرداخت وجوه میان پرداخت.

9-پرداخت هزینه و سود دوران ساخت مطابق قرارداد مالی.

10- راه اندازی طرح

11- بازپرداخت اقساط و سود مترتبه.

تامین مالی پروژه ها و سرمایه گذاری های تولیدی و تجاری مهمترین، زمانبرترین و اساسی ترین بخش شروع پروژه های کارآفرینی است که با مشاوره ای مطمئن به سادگی قابل وصول می باشد.

این مشاور در موارد خاص علاوه بر تامین مالی داخلی توانایی تامین مالی از منابع خارج از کشور رافراهم آورد.

اهم موضوعات تامین مالی پروژه ها و طرح ها به شرح زیر می باشد:

– تامین مالی داخلی و تامین مالی بین المللی

– تامین مالی از طریق بازار سرمایه و بورس (انتشار اوراق سهام (افزایش سرمایه، قیمت پذیره‌نویسی معادل، سلب حق‌تقدم) و تامین مالی از طریق انتشار اوراق بدهی (اوراق مشارکت، اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام، گواهی سپرده خاص، اوراق صکوک، صکوک اجاره و صکوک مرابحه)

– تامین مالی از طریق بازار پولی

– انواع اعتبارات اسنادی، یوزانس، ریفاینانس و…

درباره طرح گستر دنا

شرکت بین المللی طرح گستر دنا در سال 1382 جهت انجام امور مشاوره ای در زمینه تهیه و بررسی و نظارت بر تهیه انواع طرح های تولیدی و خدماتی تاسیس گردیده که در طی سالهای قبل نسبت به اخذ مجوزهای لازم از سازمان های ذیربط (کانون مشاوران اعتباری و سرمایه گذاری بانکی، وزارت صنایع، بانک صنعت و معدن، سازمان سرمایه گذاری وکمک های فنی و اقتصادی ایران و…) اقدام نموده و اعضای شرکت نسبت به بررسی و نظارت بر طرح های مختلف ساختمانی، تولیدی و خدماتی و… اقدام نموده اند که با همکاری حدود 45 نفر از کارشناسان خبره که اکثراً در سیستم بانکی و اقتصادی و صنعتی کشور فعالیت نموده اند؛ درحال حاضر فعالیت می‌نماید.

بررسی روش های تأمین منابع مالی نظام سلامت در کشورهای منتخب و ارائه الگو برای ایران

همانطور که یافته‌های پژوهش نشان داد؛کل مخارج سلامت در کشورهای مورد پژوهش‌ حساسیت در برابر تغییرات متغیرهای مورد بررسی را از خود نشان دادند و ساز و کارهای تأمین‌ منابع مالی نظام سلامت در این کشورها به گونه‌ای است نحوه تامین منابع مالی در ایران که با وجودی که آن کشورها در وضعیت بهتری از لحاظ درآمد سرانه به سر می‌برند و افراد جامعه دارای رفاه بهترین می‌باشند، اما پرداخت مستقیم از جیب افراد درصد کمتری را در تأمین منابع نظام سلامت این کشورها به خود اختصاص داده است؛در حالی که در کشور ایران آمارها نشان می‌دهد که خطراتی که‌ خانوار به دلیل هزینه‌های مربوط به نظام سلامت با آن مواجه می‌شود،برحسب توان پرداخت‌ آنها توزیع نشده است و نظام سلامتی به گونه‌ای است که افراد یا خانوارها بعضا در آن از طریق خرید مراقبت مورد نیاز خود به سوی فقر سوق داده می‌شوند و یا به دلیل هزینه‌های‌ زیاد،مجبور به عدم خرید مراقبت می‌گردند. بحث و نتیجه‌گیری همانطور که یافته‌های پژوهش نشان داد؛کل مخارج سلامت در کشورهای مورد پژوهش‌ حساسیت در برابر تغییرات متغیرهای مورد پژوهش را از خود نشان دادند و ساز و کارهای‌ تأمین منابع مالی نظام سلامت در این کشورها به گونه‌ای است که با وجودی که آن کشورها در وضعیت بهتری از لحاظ درآمد سرانه به سر می‌برند و افراد جامعه دارای رفاه بهتری‌ می‌باشند،اما پرداخت مستقیم از جیب افراد درصد کمتری را در تأمین منابع نظام سلامت این‌ کشورها به خود اختصاص داده است؛در حالی که در کشور ایران آمارها نشان می‌دهد که‌ خطراتی که خانوار به دلیل هزینه‌های مربوط به نظام سلامت با آن مواجه می‌شود،برحسب‌ توان پرداخت آنها توزیع نشده است و نظام سلامتی به گونه‌ای است که افراد یا خانوارها بعضا در آن از طریق خرید مراقبت مورد نیاز خود به سوی فقر سوق داده می‌شوند و یا به دلیل‌ هزینه‌های زیاد،مجبور به عدم خرید مراقبت می‌گردند

انواع روش‌های تامین سرمایه شرکت‌ها

تصمیمات مربوط به تامین مالی هزینه‌های شرکت، یکی از مهمترین تصمیماتی است که مدیران واحدهای اقتصادی اتخاذ می‌کنند. این نوع تصمیم‌گیری‌ها مربوط به ساختار سرمایه و تعیین و انتخاب بهترین شیوه تامین مالی و ترکیب آن است و با هدف به حداکثر رساندن ثروت سهامداران انجام می‌شود. در این مطلب انواع روش‌های تامین مالی شرکت‌ها را بررسی می‌کنیم.

معرفی منابع مالی شرکت‌ها

منابع مالی هر بنگاه اقتصادی از دو منبع داخلی و خارجی تشکیل شده است. منابع داخلی شامل جریان‌های نقدی حاصل از عملیات و وجوه حاصل از فروش دارایی‌ها است و منابع خارجی شامل استقراض از بازارهای مالی و انتشار سهام است.

روش‌های تامین مالی در بازار سرمایه

بازارهای مالی وظيفه پشتیبانی از بخش واقعی اقتصاد را بر عهده دارند تا شرایط لازم جهت توسعه و رشد پايدار اقتصادی را فراهم کنند. در تقسیم‌بندی بازارهای مالی، بهترین روش تامین مالی را می‌توان به دو بازار پول و سرمایه اشاره کرد. در ادامه به تعریف مختصر دو بازار مذکور می‌پردازیم.

بازار پول: این بازار، بازاری برای دادوستد پول و دیگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک پول است که سررسید کمتر از یک سال دارند. همچنین می‌توان از بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت نام برد که اندک بودن ریسک عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی زیاد از جمله ویژگی‌های آن هستند. تمرکز فعالیت این بازار در استفاده از ابزارهایی است که به اشخاص و بنگاه‌های تجاری این امکان را می‌دهند که به سرعت نقدینگی خود را به میزان مطلوب درآورند. از ابزارهای این بازار می‌توان به اسناد خزانه، پذیرش بانکی، اوراق تجاری و گواهی سپرده اشاره کرد.

بازار سرمایه: بازاری است که ابزارهای مالی بلند‌مدت با سررسید بیش از یک سال و دارایی‌های بدون سررسید در آن مورد معامله قرار می‌گیرد. این بخش از بازار مالی نقش مهمتری در گردآوری منابع پس‌اندازی و تأمین نیازهای سرمایه‌گذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گسترده‌تر است و از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است. سهام (عادی و ممتاز)، اوراق مشارکت، اوراق صکوک اسلامی، گواهی سپرده، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و اختیار فروش تبعی از ابزارهای تامین مالی مورد استفاده در این بازار است. لازم به ذکر است که حیطه فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه، تامین مالی شرکت‌ها از طریق بازار سرمایه است.

انواع روش‌های تامین مالی

در نمودار زیر روش‌های تامین مالی به تفکیک ارائه شده است:

لازم به ذکر است که دو روش انتشار اوراق اختیار فروش تبعی و عرضه اولیه سهام، تامین مالی برای سهامدار عمده شرکت‌ها محسوب می‌شود که در آینده هر روش را به تفصیل بررسی خواهیم کرد.

هر کدام از روش‌های تامین مالی از بازار سرمایه (مبتنی بر بدهی و سرمایه) مزایا و معایب خود را دارند که با توجه به ساختار مالی شرکت و با هدف حداکثرسازی ثروت سهامداران، یکی از این روش‌های تامین مالی انتخاب می‌شود.

مزایا و معایب روش تامین مالی از بازار سرمایه مبتنی بر بدهی:

مزایا:

• حفظ مالکیت سهامداران
• حفظ سود باقیمانده
• ایجاد سپر مالیاتی
• ارزان­تر بودن تامین مالی از طریق بدهی

معایب:

• نیاز به وثیقه مکفی یا ضامن
• افزایش ریسک نقدینگی
• کاهش جریان‌های نقدی

مهمترین مزایا و معایب استفاده از روش مبتنی بر دارایی:

مزایا:

• عدم‌ تضمین بازپرداخت سرمایه یا پرداخت سود سهام
• افزایش جذابیت برای وام‌دهندگان
• افزایش نقدینگی پروژه

معایب:

• از دست دادن بخشی از مالکیت
• مشارکت در سود باقیمانده
• مالیات بیشتر
• هزینه تامین بالاتر نسبت به هزینه بدهی

سخن آخر

انواع روش‌های تامین مالی شرکت‌ها را با هم بررسی کردیم. هدف اصلی تامین مالی افزایش ثروت سهامداران است. منابع مالی شرکت‌ها از دو منبع داخلی و خارجی تشکیل می‌شود. منابع داخلی شامل جریان‌های نقدی حاصل از عملیات و وجوه حاصل از فروش دارایی‌ها و منابع خارجی شامل استقراض از بازارهای مالی و انتشار سهام است و استفاده از هر یک از این روش‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارد و مدیران با توجه به ساختار مالی شرکت، گزینه مناسب را انتخاب می‌کنند.

مروری بر نحوه تامین منابع مالی در آموزش و پرورش

امروزه تأمین منابع مالی آموزش و پرورش در سراسر جهان خصوصاً در کشورهای در حال توسعه با بحران جدی رو به رو است
زیرا نحوه تامین منابع مالی در ایران از یکسو افزایش تقاضا برای آموزش از طریق رشد سریع جمعیت، گرایش خانواده ها به فراهم کردن تحصیلات برای
فرزندان خود، درآمد نسبتاً بیش تر باسوادان و افراد با تحصیلات بالا نسبت به سایر افراد جامعه و نیز تأکید بر برخورداری از
حقوق اجتماعی از طرف دیگر پدیده جهانی شدن، رشد روزافزون فناوری اطلاعات و کاربرد و استفاده آن در زندگی روزمره و
مهم تر از همه این محدودیت منابع مالی و کسری ساختاری بودجه در نظام های آموزشی این معضل را حادتر نموده است.
آموزش و پرورش ایران نیز در مواجه با تقاضای روزافزون شهروندان برای آموزش کیفی و کافی با کمبود های شدید در زمینه
تامین مالی و نا کارایی در صرف منابع مالی اندک روبروست که خود به چالش هایی اساسی مانند عدم پوشش تحصیلی صد
درصدی، زیرساخت های ناکافی و غیر استاندارد، کیفیت پایین عناصر آموزشی منجر شده است. نتایج این پژوهش نیز نشان
می دهد که صاحبنظران نبود آزادی انتخاب و ناکارایی در صرف منابع مالی را به عنوان اصلی ترین مسئله آموزش و پرورش
تلقی کرده و اجرای قراردادهای مدیریتی را به عنوان مهمترین مکانیسم برای حل این مشکل عنوان نموده اند.

کلید واژه ها

نحوه استناد به مقاله

در صورتی که می خواهید به این مقاله در اثر پژوهشی خود ارجاع دهید، می توانید از متن زیر در بخش منابع و مراجع بهره بگیرید :

دکترغلامعلی احمدی؛طاهره عبا س زاده شهری؛علی درویشی؛کاترین میرجوانی زنگنه؛ ۱۳۹۴، مروری بر نحوه تامین منابع مالی در آموزش و پرورش، کنفرانس بین المللی نخبگان مدیریت، https://scholar.conference.ac:443/index.php/download/file/5334-A-review-of-funding-in-education

در داخل متن نیز هر جا به عبارت و یا دستاوردی از این مقاله اشاره شود پس از ذکر مطلب، در داخل پرانتز، مشخصات زیر نوشته شود.

(دکترغلامعلی احمدی؛طاهره عبا س زاده شهری؛علی درویشی؛کاترین میرجوانی زنگنه؛ ۱۳۹۴)

استراتژی تامین مالی خرد در ایران

انواع روش های تامین مالی خرد، مهم ترین طرح ها و برنامه ها و پیشنهاد بهبود تامین مالی خرد در ایران

اندیشکده تعاون و توسعه علی آقاجانی ۳۱ مرداد ۱۴۰۱

یکی از راه های تامین سرمایه برای کسب وکارهای نوپا و خرد در کشورهای درحال توسعه، تامین مالی خرد (ارائه خدمات مالی محدود به افراد با درآمد کم و فعالیت های تجاری غیر متشکل و کوچک) است. فعالیت های تامین مالی خرد به طور فزاینده ای توسط موسسات مالی شامل بانک ها و مؤسسات غیر بانکی، در حال گسترش است. در برخی موارد این خدمات، فعالیت اصلی موسسه مالی را تشکیل داده و در برخی دیگر تشکیل دهنده قسمتی از فعالیت های متنوع بانک یا موسسه است. برنامه های تامین مالی خرد به منظور ایجاد اشتغال زایی و فقرزدایی ازجمله برنامه هایی است که با ایجاد و گسترش فعالیت های درآمدزا به ویژه برای زنان کم درآمد، در زمینه توسعه جوامع محلی توجه های زیادی به آن جلب شده است.

کلیدواژه: تامین مالی خرد، تعاونی ها، فقرزدایی

ضرورت و اهداف پژوهش

تامین مالی خرد را می توان به عنوان سازوکار عرضه خدمات مالی گوناگون به گروه های با درآمد پایین تعریف کرد. این افراد معمولا به دلیل اینکه جایگاه اعتباری پایینی دارند، موردتوجه بانک ها و سایر مؤسسات مالی متعارف، قرار نمی گیرند. این نوع از تامین مالی با دامنه وسیعی از خدمات مالی مانند سپرده ها، وام، خدمات پرداختی، انتقال پول و بیمه به فقرا و افراد کم درآمد راهکار مناسبی برای دسترسی این گروه ها به خدمات پولی، بانکی و اعتباری باهدف خوداشتغالی به شمار می رود. جنبش تامین مالی خرد در اوایل دهه ۱۹۷۰ در بنگلادش، در پی پدیده شکست بازار و شکست دولت در اعطای اعتبارات به افراد کم درامد توسط محمد یونس شکل گرفت. ایده محمد یونس، پس از بنگلادش در بسیاری از کشورهای درحال توسعه نظیر اندونزی، هند، نپال و برخی کشورهای توسعه یافته نظیر آمریکا، کانادا و نیز بسیاری از کشورهای دیگر به کار گرفته شد؛ به نحوی که تعداد این موسسات ظرف ۲۵ سال به ۱۵۰۰ عدد در ۸۵ کشور رسید.

در ایران عواملی چون رکود اقتصادی و کاهش اشتغال، منجر به افزایش ظرفیت نیروی کار بیکار شده است. این امر می تواند بسترساز شکل گیری انواع کسب وکارها مانند کسب وکارهای خانگی باشد. مدیریت صحیح این کسب وکارها می تواند زمینه ساز سرمایه گذاری های گروهی در تعاونی ها باشد، زیرا تعاونی ها در شرایط رکود بیش از هر بخش دیگر اقتصادی می توانند پیشتاز جهش تولید باشند. به نتیجه رسیدن این امکان، نیازمند برنامه ریزی جهت تامین اعتبارهای خرد برای تعاونی هاست. در این پژوهش به بررسی انواع روش های تامین مالی خرد و مهم ترین طرح ها و برنامه های تامین مالی خرد در ایران پرداخته شده است. در پایان نیز پیشنهاداتی به منظور بهبود تامین مالی خرد در ایران ارائه شده است.

انواع روش های تامین مالی خرد

روش های تامین مالی خرد ازلحاظ نظری دارای تقسیم بندی خاصی هستند:

مالیه

روش تامین اعتبار مالیه به دو صورت ارزی و ریالی بوده و غالباً برای ارائه تسهیلات بلندمدت در خرید ماشین آلات و تجهیزات به منظور راه اندازی کارخانه ها، سدها و … که نیاز مالی قابل توجهی دارند، به کار می رود؛ بدین صورت که در مواقعی که فروشنده کالا حاضر به قبول اعتبار اسنادی مدت دار نمی شود و خریدار به خاطر فقدان نقدینگی قادر به افتتاح اعتبار اسنادی نیست، معمولا خریدار از یک موسسه مالی درخواست می کند که وارد معامله شده و وجه معامله را به فروشنده نقدا پرداخت کند. قرارداد این نوع اعتبارات در صورت وجود خط اعتباری فعال، میان بانک ایرانی و خارجی (اعتباردهنده) و تحت نظارت بانک مرکزی منعقد می شود.

غیر قرضی

این روش که به نام سرمایه گذاری تامین کننده منابع مالی (سرمایه گذار) نیز عنوان می شود، با قبول ریسک ناشی از به کارگیری منابع مالی در فعالیت یا طرح موردنظر، برگشت اصل و سود منابع سرمایه گذاری شده را از عملکرد اقتصادی طرح، انتظار دارد. انواع گوناگون این روش شامل انواعی چون سرمایه گذاری مستقیم، سرمایه گذاری غیرمستقیم و تجارت متقابل است.

بدیعه پردازی

در سال های اخیر تلاش های زیادی در کشور صورت گرفته تا روش های کلیشه ای و سنتی فعالیت های اقتصادی فردی یا تعاونی جای خود را به روش های تازه و بدیع، مبتنی بر نیازهای فردی و اجتماعی نوپدید دهد. شکل گیری استارت آپ ها و شتاب دهنده ها در کسب وکارهای فردی نیز نشانی بر همین مهم است. تسری این امر به فعالیت تعاونی ها می تواند دریچه های نوینی را در زمینه علم و فناوری اقتصاد کشور بگشاید.

سرمایه گذاری گروهی

این نوع سرمایه گذاری دارای انواع گوناگونی است؛ یکی از انواع این نوع سرمایه گذاری، سرمایه گذاری مبتنی بر کمک مالی است. در این روش اصل کار برای تامین سرمایه، اهدا هزینه ها به صاحب طرح بوده و سرمایه گذار بدون امید به بازگشت سود، تصمیم به سرمایه گذاری می گیرد. در این روش ریسک پایین بوده و بیشتر در حوزه هنر کاربرد دارد. نوع دیگر این نوع سرمایه گذاری، سرمایه گذاری مبتنی بر پاداش است که ریسک در این روش پایین است و سرمایه گذار، سرمایه را به عنوان پاداش به صاحب ایده می دهد. این روش بیشتر برای تولید محصولات پروژه ای کاربرد دارد

مهم ترین طرح ها و برنامه های تامین مالی خرد در ایران

برخی از مهم ترین طرح ها و برنامه های اجراشده در ایران به شرح ذیل هستند:

• وام های قرض الحسنه: به صورت کلی وام های قرض الحسنه در ایران در قالب سه نوع سازمان دهی نهادی، تاکنون بکار گرفته شده اند:

نوع اول صندوق های قرض الحسنه خانوادگی که در غالب نهادهای غیررسمی مشغول به فعالیت هستند؛ نوع دوم صندوق های قرض الحسنه که در قالب نهادهای شبه رسمی و مردم نهاد فعالیت می کنند و اختیارات و نظارت بر آن ها بر عهده ی بانک مرکزی است و نوع سوم اعطای وام های قرض الحسنه از سوی نظام بانکی و به صورت رسمی است؛

• طرح های اعتبارات خرد بانک کشاورزی: بانک کشاورزی در قیاس با سایر بانک ها، بیش از همه و به ویژه پس از انقلاب تاکنون درگیر اعطای تسهیلات به اقشار کم درآمد به ویژه در مناطق روستایی بوده و عمدتا تلاش هایش در قالب اجرای طرح هایی خاص نظیر «طرح حضرت زینب (س)»، «طرح ایران»، «طرح اشتغال زندانیان آزادشده» و «صندوق اشتغال روستایی برای گروه های خاص» بوده که از میان آن ها دو طرح حضرت زینب (س) و ایران نسبت به سایر طرح ها، هدف گذاری شان برای دسترسی به گروه هدف دقیق تر و بهتر بوده است؛
• تعاونی های اعتبار: با تصویب اساسنامه نمونه تعاونی در سال ۱۳۷۰، افتتاح حساب سپرده، پس انداز و جمع آوری قرض الحسنه توسط تعاونی ها مجاز دانسته شد و در بازه زمانی ۱۲ ساله (تا سال ۱۳۸۲) تعداد صندوق های قرض الحسنه تأسیس شده توسط تعاونی های روستایی ۱۰، سپرده های اعضا حدود ۳۰۰ و تعداد وام های پرداختی بیش از ۱۵ برابر شد.

پیشنهاد بهبود تامین مالی خرد در ایران

علیرغم تجارب متعدد و سابقه نسبتا طولانی کشور در تامین مالی خرد، لیکن مقایسه دقیق ساختار و عملکرد نهادهای تامین مالی خرد کشور با مؤلفه های الگوی اصیل تامین مالی خرد حاکی از آن است که در ایران برخلاف تجارب موفق بین المللی، در اغلب موارد از اعطای وام با مبالغ کوچک، بدون در نظر داشتن ابعاد اجتماعی به تامین مالی خرد تعبیر شده است. همچنین با توجه به شکاف بسیار، میان عمده نهادهای تامین مالی خرد کشور با مؤلفه های الگوی اصیل تامین مالی خرد، اهداف مهمی چون کاهش نرخ بیکاری و فقر محقق نشده است. بر این اساس پیشنهاد می شود توصیه های سیاستی زیر در دستور کار مسئولان و برنامه ریزان قرار گیرد:

• لزوم بازنگری و اصلاح ساختار نهادهای تامین مالی خرد کشور؛ در این راستا پیشنهاد می شود ضمن فراهم سازی بسترهای لازم، الزامات قانونی کافی جهت بهره گیری نهادهای قدیمی و جدید تأسیس تامین مالی خود از مولفه های الگوی اصیل تامین مالی خرد تعبیه شود؛
• الزام ارتباط گیری نهادهای تامین مالی خرد کشور با مراکز دانشگاهی و پژوهشی در راستای هدایت و سوق دریافت کنندگان تسهیلات به سمت نیازهای بازار؛ با توجه به فضای رقابتی و واردات بی رویه کنونی، نمی توان از نهادهای تامین مالی خرد بدون تعیین استراتژی و هدایت کسب وکارهای خرد انتظار ایجاد اشتغال پایدار و افزایش سطح درآمدی فقرا را داشت؛
• تشکیل زنجیره ارتباطی میان نهادهای تامین مالی خرد و امکان به روزرسانی آن در صورت آغاز به کار نهادی جدید در این حوزه به منظور انتقال تجربیات و کاهش هزینه ها؛
• فرهنگ سازی میان فقرا در راستای بازپرداخت وام؛ عمدتا برخی فقرا با توجه به تعدد کمک های خیرخواهانه به آن ها، این گونه بار آمده اند که گویی بازپرداخت وام حق آن ها نیست.

جمع بندی

یکی از راه های تامین سرمایه برای کسب وکارهای نوپا و خرد در کشورهای درحال توسعه، تامین مالی خرد است. تامین مالی خرد به معنای ارائه خدمات مالی محدود به افراد با درآمد کم و فعالیت های تجاری غیر متشکل و کوچک است. این نوع از تامین مالی با دامنه وسیعی از خدمات راهکار مناسبی برای دسترسی گروه های کم درامد به خدمات پولی، بانکی و اعتباری باهدف خوداشتغالی به شمار می رود. تامین مالی خرد دارای روش های مختلفی است که مهم ترین آن ها شامل مالیه، غیر قرضی، بدیعه پردازی و سرمایه گذاری گروهی است. در ایران برنامه ها و طرح هایی در زمینه تامین مالی خرد انجام شده است به طور مثال می توان به وام های قرض الحسنه و طرح های اعتبارات خرد بانک کشاورزی اشاره کرد. علیرغم تجارب متعدد و سابقه نسبتاً طولانی کشور در تامین مالی خرد، این زمینه در ایران نیازمند بهبود است. لذا پیشنهاداتی در این جهت ارائه شد.

این مطالعه در اندیشکده تعاون و توسعه با همکاری علی آقاجانی و محمود محمدی در سال ۱۳۹۹ انجام شده است.